Zaopiekujemy się Tobą. Znajdziemy najlepszych lekarzy. Nie dawaj się bierności. Aktywnie wracaj do życia.
Gdzie znaleźć specjalistę? Jak się zabrać za rehabilitację?
Jak pokonać trudności
z poruszaniem się?
Czy po wypadku uda się wrócić do aktywności zawodowej?
Jak zapłacić za leczenie
i prywatną rehabilitację?
Jak w związku
z wypadkiem zachowają się najbliżsi i znajomi?
Co będzie dalej? Czy to wszystko w ogóle ma sens?
Poszkodowanemu trudno zrozumieć, dlaczego wypadek przytrafił się właśnie jemu. Przeżywa gwałtowne emocje, uświadamiając sobie, że w jednej chwili zmieniło się całe życie. W nowej dla siebie i wymagającej sytuacji potrzebuje opieki lekarzy specjalistów i fizjoterapeuty – przewodnika, który przeprowadzi go przez trudy rehabilitacji. CPOP stawia na bycie blisko Poszkodowanego i wspólną pracę, mądrze zaplanowane i kompleksowe działania.
Ze sprawnością jest jak z oddychaniem. Gdy ją mamy, nie zastanawiamy się, jak to się dzieje, że bezwiednie podnosimy z podłogi długopis, który spadł, bez problemu sięgamy książkę z półki, błyskawicznie zakładamy buty. Nie zdajemy sobie sprawy z tego, czym jest życie z ciągłym bólem, towarzyszącym każdej, nawet prozaicznej, czynności. Poszkodowany w wypadku wie, ile to wymaga wysiłku. Wie, ile pracy musiał włożyć, żeby na nowo usiąść, ubrać się, zrobić kilka kroków, zjeść obiad. Wie również, że bez rehabilitacji trudno byłoby mu to osiągnąć.
Rehabilitację czas zacząć!
Jak podkreślał profesor Wiktor Dega, chirurg i ortopeda, jeden z założycieli Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i Traumatologicznego, aby można było mówić o nowoczesnej rehabilitacji, musi być ona powszechna, wcześnie rozpoczęta, kompleksowa i ciągła. Powinna więc obejmować każdego Poszkodowanego, i to już na etapie intensywnej terapii w szpitalu. Jeśli rehabilitację zacznie się odpowiednio wcześnie, można zapobiec przyzwyczajaniu się Poszkodowanego do nieprawidłowych odruchów i zachowań. A te zwykle się pojawiają, kiedy osoba po wypadku, niesprawna ruchowo, próbuje jakoś sobie poradzić z codziennymi czynnościami – na przykład jedzeniem czy ubieraniem się. Przy pomocy fizjoterapeuty uniknie złych nawyków.
Kompleksowość oraz ciągłość rehabilitacji oznaczają, że Poszkodowany zostaje otoczony systematyczną opieką wielu specjalistów, a w ich działanie włączają się również bliscy. Działania doraźne i nieregularne nie przyniosą oczekiwanych efektów. Rehabilitacja musi się stać dla osoby po wypadku elementem nowej codzienności, by dawać szansę na powrót do normalnego życia. Warto jednak pamiętać, że zaplanowane przerwy w rehabilitacji są niezbędne. Przynoszą ulgę od ciągłego wysiłku. Wpływają na usprawnienie i pozwalają odzyskać siły potrzebne do dalszej pracy.
Prawidłowa rehabilitacja może również oszczędzić Poszkodowanemu niepożądanych, poważnych następstw psychologicznych, takich jak stany depresyjne i tak zwane trwałe fizjologiczne symptomy stresu. Są nimi przewlekłe uczucie zmęczenia, utrata apetytu, poczucie osamotnienia i rozdrażnienie. Fizjoterapeuci współpracujący z CPOP wiedzą z praktyki, że kiedy „siada” psychika Poszkodowanego, gorzej jest z nim również od strony fizycznej. Bez właściwiej pomocy jego ruchy stają się coraz wolniejsze i każde działanie przychodzi mu z rosnącym trudem.
Codzienne wyzwania – indywidualne podejście
Codzienność osoby poszkodowanej w wypadku to ból, przeczulica, czyli nadmierna wrażliwość ciała na przykład na dotyk, oraz uciążliwa spastyka, czyli nadmierne napięcie mięśni. Ograniczenia ruchowe albo zupełnie uniemożliwiają wykonywanie nawet podstawowych czynności – na przykład korzystanie z toalety – albo sprawiają, że zajmują one bardzo dużo czasu. Poszkodowany łatwo może się zniechęcić i zrezygnować z aktywności. Tym bardziej, jeśli ludzie w jego otoczeniu będą go wyręczać. Rodzina często nie uświadamia sobie, z czym zmaga się ich bliski, i nie wie, jak reagować. Widząc, jak męczy się na przykład przy zakładaniu swetra, wcale nie trzeba od razu rzucać się mu na pomoc. Po to, by spróbował sam i nie tracił wiary w to, że jest w stanie funkcjonować bez pomocy innych.
Dobry fizjoterapeuta będzie robił wszystko, żeby jego podopieczny jak najszybciej „uciekł z łóżka”. Będzie razem z nim walczył o stabilizację tułowia i umiejętność przemieszczania się na wózku. To podstawa, żeby osoba z niepełnosprawnością mogła funkcjonować. Tylko indywidualnie pracujący fizjoterapeuta, po wnikliwym poznaniu sytuacji Poszkodowanego, potrafi nim pokierować. Każda chwila spędzona z Poszkodowanym dostarcza mu cennych informacji o tym, czego ten potrzebuje i do czego dąży. Bardzo ważna jest dobra wzajemna komunikacja, by stopniowo zbliżać się do osiągnięcia celu.
Motywacja krok po kroku
Kiedy oczekuje się efektów natychmiast, można szybko stracić wiarę w sens dalszego wysiłku. A kompleksowa rehabilitacja po wypadku zazwyczaj trwa długo. To proces, w który wpisane są monotonne ćwiczenia, ból, okresy bez wyraźnych postępów, stres związany z usprawnianiem organizmu, momenty zwątpienia... By się im nie poddać, ogromne znaczenie ma zdyscyplinowanie pacjenta. To kwestia dobrej współpracy z lekarzami i fizjoterapeutą, stosowania się do zaleceń i wykonywania dodatkowych ćwiczeń w domu.
Jak podkreślają doświadczeni fizjoterapeuci współpracujący z CPOP, warto ustalać sobie indywidualne cele rehabilitacyjne. Przykład dają sportowcy, którzy właśnie w taki sposób przygotowują się do udziału w ważnych zawodach, czasem mocno oddalonych w czasie – o miesiące i lata. Wyznaczając cele, łatwiej jest skupić na nich uwagę i nadać wyobrażalny kształt działaniom. Takie podejście wpływa na poprawę wyników i zmianę zachowania, uruchamia ukryty potencjał, a wreszcie – wzmacnia poczucie wartości poprzez ich realizację. Planując, warto też marzyć! Mieć wizję własnej przyszłości – może być nią ukończenie studiów, zdobycie nowej pracy, daleka podróż. Pielęgnując w głowie tę myśl, wyzwala się pozytywne emocje, które pomagają przetrwać w kryzysowych sytuacjach.
Cele i pozytywne myślenie
Trzeba sobie wyznaczyć nie tylko cel długoterminowy – może być nim na przykład samodzielne poruszanie się czy powrót do pracy – ale też cele średnioterminowe (taktyczne) i krótkoterminowe (operacyjne). Wszystkie te mniejsze etapy mają się złożyć na realizację celu długoterminowego. Do celów średnioterminowych należy na przykład siedzenie bez podparcia, samodzielne wstanie z łóżka, zrobienie pierwszego kroku. Żeby je osiągnąć, należy realizować cele krótkoterminowe, typu: ćwiczenia przez dwie godzinny dziennie do końca miesiąca.
I jeszcze jedno: cele rehabilitacyjne powinny być uzgodnione przez wszystkie osoby, których dotyczą: począwszy od Poszkodowanego, przez lekarzy, fizjoterapeutę, opiekuna po rodzinę. Dążenie kilku osób do tego samego celu, zrozumiałego i akceptowanego przez wszystkich, zwiększa zapał do pracy. Warto przy tym pamiętać, że proces ustalania celów rehabilitacyjnych powinien być dość elastyczny. W miarę postępów, jakie osiąga Poszkodowany, można je modyfikować, by efektywnie zbliżać się do celu fundamentalnego rehabilitacji: powrotu do aktywnego życia.
Przygotowując tekst, skorzystaliśmy z doświadczenia i wiedzy Kingi Lewandowskiej, fizjoterapeutki z kliniki NeuroSana, a także Agnieszki Zborowskiej, psychologa i doradcy zawodowego z Fundacji Integralia. Oba podmioty należą do grona Partnerów CPOP.
Kiedy po wypadku człowiek trafia na wózek inwalidzki, wokół zmienia się wszystko: znane i dotąd przyjazne mieszkanie staje się pułapką. Na każdym kroku jeżą się przeszkody utrudniające poruszanie się. Jak jednak wskazują Eksperci CPOP bariery architektoniczne można zlikwidować, co wymaga wiedzy i profesjonalnego podejścia.
Początki zawsze są ciężkie. Rehabilitanci, z którymi współpracujemy, dobrze wiedzą, jak trudno Poszkodowanym jest przyzwyczaić się do zupełnie nowej perspektywy. Świat oglądany z wózka wygląda inaczej. Inaczej patrzą też ludzie na siedzącą w nim osobę. Wielu pacjentów jest tym onieśmielonych, zestresowanych lub zdenerwowanych. Każde „wyjście” z domu muszą drobiazgowo zaplanować, przewidując, dokąd uda się im dotrzeć i w jaki sposób, a gdzie to będzie niemożliwe z powodu barier architektonicznych.
Przestrzeń i dostępność przede wszystkim
Aby ułatwić powrót do aktywności osobie poruszającej się na wózku, w pierwszej kolejności należy jej zapewnić odpowiednio dużo przestrzeni. Co w większości wypadków oznacza konieczność wymiany wszystkich drzwi – muszą mieć co najmniej 90 cm szerokości. Z przejść, korytarzy i mniejszych pomieszczeń trzeba usunąć zbędne meble, takie jak szafki i stoliki, a także pozbyć się progów, dywaników i chodników. Warto pomyśleć o antypoślizgowych posadzkach. Dokonując tych zmian, od razu należy skorygować umiejscowienie takich elementów, jak klamki czy włączniki światła. Wszystkie powinny się znaleźć na takiej wysokości, by osoba na wózku mogła z nich bez przeszkód korzystać.
Kiedy mowa o większej przestrzeni, mamy na myśli również komfort osób, które pomagają w rehabilitacji czy pielęgnacji. Łóżko Poszkodowanego powinno stanąć w takim miejscu, by był do niego dostęp z trzech stron i można było łatwo dotrzeć do niego z chodzikiem, wózkiem czy pionizatorem. Dobrym rozwiązaniem są łóżka i szafki na kółkach, odpowiednio blokowanych. Łóżko powinno mieć boczne ruchome barierki zabezpieczające przed wypadnięciem. Muszą one jednak być ruchome i w razie potrzeby opuszczane na całej długości łóżka. Warto także zaopatrzyć się w specjalny stolik, który można podsunąć do łóżka oraz regulować jego wysokość i nachylenie blatu. Osobom ze znacznym ograniczeniem ruchu powinno się zapewnić łóżko z elektrycznym sterowaniem wysokości oparcia i podgłówka. W innym przypadku wystarczą uchwyty czy drabinki, na których można się podciągnąć.
Ważny remont w łazience
Aby zapewnić osobie na wózku wygodę korzystania z toalety, trzeba zamontować poręcz obok sedesu, co pomaga przemieścić się na niego z wózka. W bardzo małych łazienkach należy zadbać o dobrze dopasowaną wysokość sedesu. Odpowiednio niski umożliwi najechanie ponad niego krzesłem sanitarnym. Jeśli to możliwe, warto zrobić wszystko, by Poszkodowany mógł sobie sam poradzić z czynnościami fizjologicznymi, bez pomocy innych osób. Poczucie intymności i samodzielności ma wielki wpływ na stan psychiczny.
Z łazienki należy usunąć wannę, kabinę prysznicową i brodzik. Są to bariery nie tylko ograniczające samoobsługę osoby niepełnosprawnej, ale także narażające jej opiekuna na przeciążenia. Zamiast brodzika wystarczy odpowiedni spad w posadzce (nie większy niż 1:50), który kieruje wodę do spływu. Miejsce kąpieli można osłonić plastikową kotarą. Jeżeli WC jest osobnym, małym pomieszczeniem, można zainstalować w nim – w pobliżu sedesu – prysznic, ściany wyłożyć glazurą, a w podłodze zrobić spad kierujący wodę do dodatkowej kratki ściekowej. Tak z toalety powstanie kabina prysznicowa z sedesem pośrodku.
Uwaga na zdrowie!
Właściwe warunki w łazience są ważne nie tylko z powodów technicznych, w związku z wygodą Poszkodowanego. Mają znaczenie również ze względów zdrowotnych. Muszą umożliwiać spokojną obserwację własnego ciała. Osoby, które trafiają na wózek inwalidzki, często cierpią na paraliż, dwu lub czterokończynowy (paraplegia/tetraplegia). Wiąże się z nim brak czucia w okolicach brzucha, a zatem i rejonów intymnych i pęcherza moczowego. Wydalanie odbywa się w sposób mimowolny albo częściowo kontrolowany przez przerywane cewnikowanie.
W takiej sytuacji człowiek nie czuje objawów zapalenia pęcherza, co naraża go na urosepsę. To najbardziej niebezpieczny typ zakażenia układu moczowego. Drobnoustroje z układu moczowego przedostają się do krwi i wkrótce pojawiają się m.in. gorączka, osłabienie, nudności i wymioty, niskie ciśnienie i przyspieszone bicie serca. Choroba ta, niewykryta na czas, może prowadzić do śmierci. Trzeba więc zwracać uwagę na zapach czy kolor moczu, by wyłapać w porę ewentualne niepokojące objawy, a także zażywać lek działający przeciwbakteryjnie, Furaginę. Często utrudnione jest także oddawanie stolca. Zaparcia, poza złym samopoczuciem, mogą prowadzić do ogólnego zakażenia organizmu. Osoby, które mają z tym problem, powinny być pod stałą opieką lekarza.
Gdzie zaczynają się schody
Do potrzeb osoby na wózku trzeba też dostosować dojazd do mieszkania. W przypadku domu jednorodzinnego jest to stosunkowo łatwe. Wystarczy zainstalować rampę czy szynę podjazdową. Natomiast w mieszkaniach w blokach czy kamieniach – często bez windy – barierą są schody. Problem ten może rozwiązać montaż tak zwanego schodołazu. Urządzenie to jest tak skonstruowane, by osoba poruszająca się na wózku mogła samodzielnie podłączyć do niego swój wózek, przemieścić się w górę lub dół, a następnie odłączyć się.
Są też mobilne schodołazy, z własnym siedziskiem, obsługiwane przez opiekuna. Jeśli schodołaz jest stosunkowo lekki i łatwo się go składa i rozkłada, można go używać nie tylko w domu, ale także zabrać z sobą w podróż. A to może bardzo pomóc niepełnosprawnemu w powrocie do aktywności – pracy czy spotkań ze znajomymi. Technika w dziedzinie sprzętu dla osób z niepełnosprawnościami ciągle idzie naprzód i można się spodziewać, że na rynku będą się pojawiać coraz to nowe rozwiązania.
Specjalistyczny sprzęt i... zwykłe sznurówki
Przebywanie stale w pozycji siedzącej wpływa na krążenie krwi i powoduje, że osoby poruszające się na wózku muszą się liczyć z ewentualnością powstania odleżyn. Może im zapobiec stosowanie na co dzień poduszki przeciwodleżynowej. W przeciwnym razie często dochodzi do powstania rozległych i trudno gojących się ran – nawet w sposób niezauważony przez osobę, która nie ma na przykład czucia w dolnej części ciała. Fizjoterapeuta pomoże wybrać odpowiednią poduszkę, podobnie jak dostosować wózek do potrzeb konkretnej osoby. To ważne, by był właściwie dopasowany do wymiarów ciała i jego sylwetki.
Fizjoterapeuci, z którymi współpracujemy w CPOP, dzięki swojemu bogatemu doświadczeniu są w stanie zwrócić uwagę na liczne sytuacje z życia codziennego, w których również można zapobiec dodatkowym dolegliwościom osoby na wózku. Mimo że nie dotyczą one wcale specjalistycznego sprzętu! Chodzi o sprawy, wydawałoby się, błahe – takie jak... sposób zasznurowania butów. Zawiązane zbyt ciasno mogą utrudniać krążenie krwi. Źle założone skarpetki – powodować otarcia, których osoba rehabilitowana wcale nie czuje. Dlatego tak ważne jest obserwowanie swojego ciała i uczulenie rodziny, by także zwracała uwagę na te drobne kwestie.
Przygotowując tekst, skorzystaliśmy z doświadczenia i wiedzy dr Elżbiety Szwałkiewicz, przewodnicząca Koalicji „Na pomoc niesamodzielnym”, oraz Kingi Lewandowskiej, fizjoterapeutki z kliniki NeuroSana – Partnera CPOP.
Gdzie przebiega granica między sprawnością a niepełnosprawnością? Wcale nie jest łatwo ją wyznaczyć. Każdy człowiek doświadcza jakichś ograniczeń, chociażby z powodu indywidualnych predyspozycji. Po wypadku nie zawsze udaje się odzyskać pełną sprawność. Jednak orzeczenie o niepełnosprawności wcale nie oznacza, że już nie można pracować czy robić tego, co się lubi. Doradcy do spraw zatrudnienia współpracujący z CPOP wiedzą, jak poprowadzić Poszkodowanego ku nowym perspektywom zawodowym na otwartym rynku pracy.
Wybitny matematyk może mieć kłopoty z wykonaniem zadań, które wymagają sprawności językowej, łatwości pisania czy erudycji humanistycznej. Czy powiemy więc o nim, że nie jest pełnosprawny? A jak niepełnosprawność definiują przepisy prawa? Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych mówi, że jest ona „trwałą lub okresową niezdolnością do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy”. Określa również stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki. Pierwsze dwa przypisując osobom, które są niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej.
Eksperci CPOP twierdzą, że sformułowania te są dość niefortunne, ponieważ informują o obniżonej zdolności do wykonywania niektórych rodzajów prac, a mogą być interpretowane inaczej – jako uznanie, że konkretna osoba nie może pracować. Ustawa nie wyklucza tymczasem podjęcia pracy w dowolnym miejscu przez osoby zaliczone do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności. O ile pracodawca przystosuje stanowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej lub podejmie ona zatrudnienie w formie telepracy.
W praktyce oznacza to, że tylko lekarz medycyny pracy może stwierdzić, czy dana osoba spełnia warunki psychofizyczne do pracy na określonym stanowisku. Dzieje się tak zarówno w przypadku osób z orzeczoną niepełnosprawnością, jak i kandydatów do pracy bez ograniczeń sprawności. Pracodawca nie może zatem odmówić zatrudnienia danej osoby w związku z jej niepełnosprawnością, jeśli zgodę na jej pracę wyda lekarz medycyny pracy. Byłoby to przejawem dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność.
Po co orzeczenie o niepełnosprawności
W Polsce można starać się o orzeczenie o niepełnosprawności po to, by otrzymać rentę, ale także w innych celach. Dzięki niemu można na przykład korzystać z ulg komunikacyjnych i podatkowych oraz ze zwolnienia z opłat radiowo-telewizyjnych. Można uczestniczyć w turnusach rehabilitacyjnych, korzystać z przywilejów pracowniczych przewidzianych dla osób z niepełnosprawnością i szkoleń, a także z dofinansowania do studiów, własnej działalności gospodarczej lub rolniczej. Ponadto można się starać o dofinansowania zakupu sprzętów ortopedycznych czy korzystać z usług rehabilitacyjnych, opiekuńczych, terapeutycznych i socjalnych świadczonych przez instytucje pomocy.
Orzeczona niepełnosprawność wcale nie przeszkadza w tym, by realizować się w życiu rodzinnym, zawodowym i towarzyskim, a także rozwijać swoje pasje. Coraz więcej osób z różną niepełnosprawnością z powodzeniem podejmuje pracę. Chcą być samowystarczalni i spełnieni, czuć się pełnowartościowymi ludźmi. Żadna dysfunkcja, stereotypy czy zapisy w orzeczeniu o niepełnosprawności nie wykluczają z rynku pracy! – uważają doradcy do spraw zatrudnienia współpracujący z CPOP i wspierający Poszkodowanych w powrocie do aktywnego życia.
Szanse na otwartym rynku pracy
Otwarty rynek pracy jest dostępny dla wszystkich, co oznacza, że stan zdrowia czy rodzaj niepełnosprawności nie stanowią bariery w aplikowaniu na oferty pracy. Obowiązują prawa konkurencyjności i wydajności, a osoba z niepełnosprawnością jest traktowana na równi z innymi kandydatami. Pracodawca bierze pod uwagę przede wszystkim doświadczenie zawodowe i kwalifikacje ubiegających się o pracę. Zatrudnienie następuje na takich samych zasadach jak w przypadku pracownika pełnosprawnego. Równość ta dotyczy także obowiązków i odpowiedzialności.
Wyjątkiem są przywileje i uprawnienia obejmujące zarówno zatrudnionego pracownika, jak i jego pracodawcę. Wynikają z Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Pracownikowi z niepełnosprawnością przysługuje np. skrócony czas pracy, prawo do dodatkowej przerwy w pracy czy dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Pracodawca natomiast korzysta z dofinansowań i refundacji. Jest też zobowiązany do przystosowania stanowiska pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika i przestrzegania stosownych przepisów. Osoby potrzebujące pomocy tzw. trenera pracy lub zawodowego asystenta w przystosowaniu się i opanowaniu niezbędnych umiejętności na otwartym rynku pracy korzystają z zatrudnienia wspomaganego.
Jakie są alternatywy? W Polsce działają Zakłady Pracy Chronionej, które stwarzają specjalne warunki do zatrudniania osób z niepełnosprawnością, zwłaszcza o znacznie ograniczonej zdolności do pracy. Ich celem jest nie tylko wypracowanie zysku, ale także aktywizacja zawodowa osób, które z różnych przyczyn, także zdrowotnych, mają trudności w wejściu na otwarty rynek pracy. Dlatego zapewnia się tu odpowiednią opiekę medyczną, rehabilitacyjną i socjalną, a profil i technologia produkcji, podobnie jak stanowiska i miejsca pracy, są dostosowane do potrzeb zatrudnianych osób. Niestety, w ostatnich latach liczba takich zakładów maleje.
Do chronionego rynku pracy zalicza się także Zakłady Aktywności Zawodowej, tak zwane ZAZ-y. Nie działają one dla osiągnięcia zysku, a ewentualny dochód przeznaczają na zadania związane z rehabilitacją niepełnosprawnych pracowników. Osoby niezdolne do pracy, które chcą zdobyć lub przywrócić umiejętności niezbędne do podjęcia zatrudnienia, mogą uczestniczyć w Warsztatach Terapii Zajęciowej.
Atuty na pierwszym miejscu
Nie warto koncentrować się na brakach. Trzeba natomiast umieć sprzedać swój potencjał, czyli przygotować atrakcyjne CV i dobrze wypaść na rozmowie kwalifikacyjnej. Przygotować się do tego pomogą doradcy ds. zatrudnienia współpracujący z CPOP. Podkreślają oni, że każdy kandydat podczas rekrutacji – bez względu na to, czy jest to osoba z niepełnosprawnością czy nie – powinna przedstawić się z jak najlepszej strony. Informację o niepełnosprawności w CV umieszczamy tylko wtedy, jeśli pracodawca poszukuje niepełnosprawnych pracowników i zaznaczył to w ofercie pracy.
Aby rozmawiać z potencjalnym pracodawcą o swojej niepełnosprawności, należy dobrze się do tego przygotować. Po to, by przekonać rozmówcę, że jego ewentualne wątpliwości są nieuzasadnione. Opierają się na obawach przed „innością”, mniejszą efektywnością, postawą roszczeniową czy koniecznością poświęcenia takiemu pracownikowi większej ilości czasu. Z tych względów warto podawać przykłady, podkreślać swoje mocne strony i zawodowy dorobek, który stanowi świadectwo, że będziemy pełnowartościowym pracownikiem.
Metoda CPOP
Oferujemy Poszkodowanym indywidualną formę wsparcia w zakresie aktywizacji zawodowej. Wspólnie z Fundacją Integralia zaprosiliśmy do współpracy doradców ds. zatrudnienia z całej Polski, dzięki czemu z Poszkodowanymi pracują ludzie, którzy znają specyfikę lokalnego rynku pracy. Dostosowują metody współpracy i wykorzystywane narzędzia do osobistych potrzeb Poszkodowanych. To bardzo ważne, ponieważ każdy inaczej reaguje na zmiany w życiu, ma inną osobowość i dysponuje innymi kwalifikacjami.
Doradca przeprowadza Poszkodowanego przez wszystkie etapy: od rozpoznania indywidualnych preferencji zawodowych oraz analizy predyspozycji i mocnych stron po wybór ścieżki zawodowej. Pomaga tworzyć skuteczne dokumenty aplikacyjne, dotrzeć do ofert pracy, a także popracować nad autoprezentacją i przygotować się do rozmowy kwalifikacyjnej. Co więcej, służy pomocą również później, już na etapie adaptacji w nowym miejscu pracy. Wsparcie jest zatem długofalowe i wszechstronne – to wspólna wytężona praca. Moment podjęcia przez Poszkodowanego zatrudnienia – zgodnego z jego kwalifikacjami zawodowymi i możliwościami psychofizycznymi – stanowi dowód skuteczności naszych działań.
Ważną rolę w procesie aktywizacji zawodowej odgrywa również uświadamianie pracodawców o pozytywnych aspektach zatrudnienia osób z niepełnosprawnością – ich potencjale i wsparciu finansowym z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.. Doradcy ds. zatrudnienia, którzy współpracują z CPOP, są aktywni również w tej dziedzinie.
Wsparcie rodziny ważne w podjęciu pracy
Osoby z nabytą niepełnosprawnością przejawiają większą chęć podjęcia pracy niż takie, które z niepełnosprawnością się urodziły. Wiedzą, że zatrudnienie daje im poczucie niezależności, a przede wszystkim pomaga powrócić do normalności, przebywać wśród ludzi i na nowo budować swoje życie. Wiadomo również, że Poszkodowani największego wsparcia oczekują od swoich najbliższych. Jak więc pomagać im w powrocie do aktywności zawodowej? Przede wszystkim wspierać, a nie wyręczać – podkreślają doradcy ds. zatrudnienia współpracujący z CPOP. Motywować, inspirować i zachęcać do wytrwałości w dążeniu do celu, jakim jest powrót do zawodowej aktywności.
Historie poszkodowanych objętych kompleksową opieką CPOP dowodzą, że pomimo doznanych urazów czy też braku powrotu do pełnej sprawności sprzed wypadku można być samodzielnym i wieść satysfakcjonujące życie. Można pracować, mieć rodzinę, realizować pasje. I często powtarzają, że bez wsparcia najbliższego otoczenia nie byłoby to możliwe. Przy odpowiednim nastawieniu i wsparciu rodziny można osiągnąć bardzo wiele.
Przygotowując tekst, skorzystaliśmy z doświadczenia i wiedzy Angeliki Stolc, Agnieszki Zborowskiej i Beaty Shahzadi z Fundacji Integralia, która należy do grona Partnerów CPOP.
Zadośćuczynienie, odszkodowanie za koszty, renta – Poszkodowany w wypadku może się o nie ubiegać u Ubezpieczyciela. Towarzystwo, które zdecyduje się na współpracę CPOP, zapłaci za jego wszechstronną rehabilitację. Obie strony zyskają pewność, że będzie ona przebiegać zgodnie z drobiazgowym planem, pod właściwą kontrolą i w najlepszych placówkach medycznych.
Proces likwidacji szkody osobowej rozpoczyna się w momencie zgłoszenia roszczenia do Ubezpieczyciela. Można to zrobić telefonicznie bądź przez internet – tak, jak jest najwygodniej – i niekoniecznie osobiście. Poszkodowany w wypadku może przecież nie czuć się na siłach, by przekazać wszystkie informacje na temat zdarzenia. Może to za niego zrobić ktoś inny, kto dobrze zna sytuację.
Co ciekawe, zgłoszenia można dokonać w ciągu 3 bądź nawet 20 lat. W pierwszym przypadku, jeżeli szkoda była wynikiem wykroczenia, sprawca spisał oświadczenie, dostał mandat lub grzywnę, a odniesione obrażenia były nieznaczne (doprowadziły do rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni). Druga opcja dotyczy sytuacji, w której szkoda była wynikiem przestępstwa – co oznacza, że jest postępowanie prokuratury, akt oskarżenia i wyrok dla sprawcy. Z kolei odniesione obrażenia były poważniejsze, bo doprowadziły do rozstroju zdrowia trwającego ponad 7 dni. Po otrzymaniu numeru szkody warto dokładnie sprawdzić zakres roszczeń możliwych wobec Ubezpieczyciela.
Zadośćuczynienie a odszkodowanie
W zależności od okoliczności zdarzenia, następstw wypadku, przebiegu leczenia czy zmiany warunków życia, jaka nastąpiła w jego wyniku, Poszkodowany może uzyskać co innego. Zadośćuczynienie za cierpienia fizyczne to świadczenie finansowe, które ma mu zrekompensować ból i inne dolegliwości. Zarówno te fizyczne, jak i psychiczne. Mamy tu na myśli przede wszystkim negatywne uczucia związane z uszkodzeniem ciała, zeszpeceniem, wyłączeniem z normalnego życia, niemożnością kontynuowania działalności zawodowej i życia takiego, jak przed wypadkiem.
Leczenie poważnych obrażeń pociąga za sobą wysokie koszty – leków, porad lekarskich, specjalistycznych badań i zabiegów oraz rehabilitacji. Można się więc ubiegać o odszkodowanie za poniesione koszty. Jeżeli leczenie odbywało się poza NFZ, trzeba będzie wykazać, że nie było możliwe w ramach NFZ lub że zbyt długi byłby czas oczekiwania, co miałoby negatywne konsekwencje dla zdrowia Poszkodowanego. Dochodzą także koszty przejazdów Poszkodowanego i jego opiekunów do i ze szpitala, do poradni, na rehabilitację czy na komisję lekarską. Ponadto zakupu sprzętu do rehabilitacji, sprzętu ortopedycznego – takiego jak wózek inwalidzki, kule, kołnierze, protezy, aparat słuchowy – oraz przystosowania mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Można się też ubiegać o zwrot kosztów zniszczonej w wypadku odzieży i rzeczy osobistych, diety zaleconej przez lekarzy, a także wyrównania utraconych dochodów.
Trzy razy renta
Jeżeli Poszkodowany ma stałe, miesięczne zwiększone potrzeby związane z leczeniem, rehabilitacją oraz koniecznością zapewnienia opieki, może ubiegać się o rentę z tytułu zwiększonych potrzeb. Jeżeli na stałe lub na pewien czas stracił, częściowo albo całkowicie, zdolność do pracy – przysługuje mu renta wyrównawcza. Jeśli natomiast na skutek odniesionych w wypadku obrażeń utracił (czasowo lub trwale) korzyści, które mógł uzyskać dzięki swoim indywidualnym cechom – talentowi, ponadprzeciętnym zdolnościom czy specjalistycznemu wykształceniu i wysokim kwalifikacjom – mówimy o rencie z tytułu zmniejszenia się widoków powodzenia na przyszłość.
Kiedy wiadomo, z jakimi roszczeniami mamy do czynienia w konkretnej sytuacji, należy skompletować potrzebną dokumentację i przesłać ją Ubezpieczycielowi. Jedyne dokumenty, które zazwyczaj wymagane są w oryginale, to faktury i rachunki potwierdzające koszty leczenia, jeśli całość tych kosztów ma zrefundować Ubezpieczyciel. Trzeba przy tym pamiętać, że każdy dzień jest cenny: należy jak najszybciej rozpocząć rehabilitację, by mieć szanse na powrót do życia po wypadku. Zaplanować ją w odpowiedni sposób i skutecznie przeprowadzić pomaga CPOP, na zlecenie i w porozumieniu z Ubezpieczycielem.
Wsparcie, jakiego udzielają Poszkodowanemu po wypadku jego najbliżsi, jest bezcenne. Tym bardziej, że zmaga się on z dużym bólem, poczuciem niesprawiedliwości i żalem. Kiedy rodzina ma do czynienia z problemami natury psychologicznej, warto wiedzieć, co trzeba zrobić, by naprawdę pomóc. Wiedza to podstawa do właściwych reakcji w całym otoczeniu Poszkodowanego.
Po wypadku zmienia się całe życie. Wszystko, co działo się dotychczas – w domu, w rodzinie, w pracy – należy zorganizować na nowo. Osoby, które zostały poszkodowane w poważnych wypadkach samochodowych, przechodzą traumę. Ten stan psychiczny jest odpowiedzią organizmu człowieka na tragiczne w skutkach wydarzenie. Na szczęście jest on wyposażony w mechanizmy radzenia się sobie z traumą. Może się jednak zdarzyć, że wyzwoli ona inne zaburzenia psychiczne, będąc wstępem do depresji czy stanów lękowych. Dzieje się tak w przypadku 10 procent uczestników wypadków komunikacyjnych. Wówczas trzeba szukać pomocy u specjalistów.
Typowe ostre zaburzenia stresowe
Poszkodowani tuż po wypadku często czują, że nie mogą oddychać, serce bije im jak zwariowane, pojawiają się bóle brzucha i poczucie odrętwienia, z którego nie można się otrząsnąć. To typowe objawy tak zwanego ASD (acute stress disorder), czyli ostrego zaburzenia stresowego. Niektórzy czują także kłucie lub ból w klatce piersiowej, mają nudności lub biegunkę albo poczucie nierealności tego, co się wokół nich dzieje. Częste są także omdlenia i objawy utraty kontroli nad sobą oraz tak zwane wycofanie się z oczekiwanej interakcji społecznej, co może oznaczać nawet znieruchomienie i brak kontaktu z otoczeniem osoby, która przeżyła wypadek.
Inni reagują z kolei dezorientacją, gniewem albo nawet agresją, ale także brakiem nadziei czy bezcelowymi działaniami. Tuż po wypadku wszystkie te zachowania się absolutnie normalne. Podobnie jak lęk i niepokój, wywoływane przez miejsca, zapachy czy dźwięki kojarzące się z wypadkiem. Poszkodowani mogą też być stale pobudzeni – podenerwowani i roztrzęsieni, a do tego nie mogą się skupić na czymś dłużej i mają problemy ze snem.
Wiele osób nie może pozbyć się koszmarów sennych, a na jawie natrętnych myśli o wypadku czy stale powracających wizji potłuczonego szkła, rozcinania samochodu przez strażaków czy momentu zderzenia z drugim autem. Typowe jest unikanie miejsc, ludzi czy sytuacji, które w jakikolwiek sposób kojarzą się z traumatycznym wydarzeniem. Może to doprowadzić do poczucia odrętwienia, które sprawia, że trudno jest odczuwać zarówno nieprzyjemne, jak i przyjemne uczucia. Takie osoby często męczy też poczucie winy i wstydu, żal, a nawet depresja. Stronią więc od kontaktów z innymi i dawnych przyjemności.
Przede wszystkim poczucie bezpieczeństwa
Jak mądrze powinna w takich sytuacjach zachować się rodzina? Przy osobie w traumie po wypadku trzeba po prostu być – zapewnić jej poczucie, że pomoc jest blisko, że ktoś zatroszczy się o nią, o jej dom, dzieci czy zwierzęta. Należy uszanować zarówno potrzebę rozmowy, jak milczenia takiej osoby. Podobnie jak potrzeby bliskości, czyli przytulania i trzymania za rękę czy odwrotnie – dystansu fizycznego, ponieważ każdy reaguje inaczej na traumatyczne wydarzenie. Rola najbliższych polega wówczas na tym, aby być obok i słuchać, nie narzucać się ze swoimi problemami.
Poszkodowani często mówią, że nie mają z kim porozmawiać o swojej sytuacji, o lęku, który przeżywają. Po traumatycznym wypadku nikt nie chce usłyszeć: „jakoś to będzie, dasz radę”, bo to nic nie znaczy. Bywa i tak, że gdy Poszkodowany skarży się na nieznośny ból, słyszy tylko coś w rodzaju „mnie też ciągle coś boli i nie narzekam”. Wówczas czuje, że osoba, z którą rozmawia, nie traktuje poważnie jego cierpienia. Najgorsze, co może zrobić rodzina, słuchając o problemach osoby po wypadku, to wygłaszać komentarze typu „inni mają gorzej” albo „weź się w garść”. Jeśli najbliżsi nie mogą zobaczyć się z osobą, która ucierpiała w wypadku, powinni chociaż zatelefonować i powiedzieć, że współczują.
Pomocy nie można deklarować pochopnie. Jeśli bliscy zapewniają „zawsze możesz na mnie liczyć”, to muszą mówić to odpowiedzialnie. Należy jasno określać, na jaką pomoc stać nas w danej chwili. To może być na przykład telefon z komunikatem: „Jutro jadę po zakupy, chętnie ci coś przywiozę. Czego potrzebujesz?”. Takie konkrety pozwalają na nowo budować zdrowe relacje z otoczeniem i uwierzyć, że nie jest się ze swoim nieszczęściem samemu.
Wspierać, nie wyręczać
Pomoc, jaką oferujemy osobie poszkodowanej, powinna stawiać nas raczej w roli asystenta niż opiekuna. Musimy obiektywnie ocenić, czy nasze wsparcie przy wykonywaniu podstawowych czynności życiowych, czyli jedzeniu, myciu czy ubieraniu się, jest konieczne. Tylko tak można zbudować wiarę w to, że niepełnosprawność nie ogranicza, a raczej zmusza do wypracowania nowych sposobów na to, jak sobie z nią radzić. W przeciwnym razie Poszkodowany czuje się coraz bardziej bezradny, zagubiony, a nawet ubezwłasnowolniony.
Dobre wsparcie zakłada pełną akceptację niepełnosprawności i zrozumienie dla problemów, wynikających z jej faktu. Opiekunowie traktują osobę niepełnosprawną jak partnera, równoprawnego członka rodziny, dając mu swobodę w działaniu i podejmowaniu decyzji. Nadopiekuńczość przejawia się natomiast traktowaniem osoby niepełnosprawnej przez pryzmat jej choroby. Opiekunowie uważają, że ich pomoc jest niezbędna, a osoba niepełnosprawna nie poradzi sobie bez ich wsparcia. Sądzą też, że osobie doświadczonej przez los należy się „taryfa ulgowa”.
Jeszcze inna postawa to brak wsparcia. Wynika z braku akceptacji, wiedzy i zrozumienia dla niepełnosprawności oraz wynikających z niej ograniczeń. W konsekwencji opiekunowie nie dają niepełnosprawnemu potrzebnego mu wsparcia psychicznego, pozostawiają go samemu sobie, często w ogóle nie interesując się jego losem.
Kiedy do psychiatry lub psychologa
W przypadku większości osób tuż po traumatycznym wydarzeniu pomoc specjalistyczna nie jest potrzebna. Wspomniane wcześniej naturalne mechanizmy obronne człowieka powinny wystarczyć. Jeśli jednak objawy nie ustępują, a do tego pojawiają się myśli lub zachowania wskazujące na ryzyko zrobienia sobie krzywdy lub odebrania życia, dochodzi do aktów agresji, występują zaburzenia myślenia czy też objawy psychotyczne, wizyta u specjalisty staje się konieczna.
Mniej więcej u jednej na dziesięć osób po wypadku komunikacyjnym pomimo upływu czasu nie maleje intensywność wspomnianych wcześniej dolegliwości, takich jak lęk i niepokój. Zdarza się, że jej bliscy zaczynają to traktować jak nową normę i przestają się jej dziwić. Mamy wtedy do czynienia z PTSD (posttraumatic stress disorder), czyli syndromem stresu pourazowego. Obejmuje on cały zespół objawów, które muszą wystąpić razem i stanowią rodzaj błędnego koła.
Jednym z głównych objawów PTSD są dręczące wspomnienia: obrazy z przeżytego wypadku, które powracają nagle, najczęściej wtedy, gdy człowiek próbuje zasnąć albo odpocząć. Mogą to być też koszmarne sny o treści łączącej się z wypadkiem, a także przykre objawy fizyczne, jak bicie serca, zlanie potem, duszności czy silny dyskomfort, które pojawiają się nagle, gdy coś przypomni takiej osobie o przeżytym wypadku. Te wspomnienia są efektem zmagania się mózgu, by przetworzyć i uporządkować doświadczenie traumatyczne. Na podejmowane przez rodzinę próby rozmów o wydarzeniu traumatycznym Poszkodowany może reagować niechęcią, zamknąć się w sobie, denerwować się albo agresywnie zamknąć temat.
Takie osoby walczą ze swoimi wspomnieniami, unikają miejsc i osób przypominających im życie sprzed wypadku, a jednocześnie starają się powrócić do normalności. Wszystko to jest niezwykle wyczerpujące, dlatego pojawiają się uczucie rozdrażnienia, kłopoty z koncentracją uwagi, wybuchy agresji i irytacji albo też lęk i nadmierna ostrożność, które trudno uzasadnić bliskim. Nasilają się dolegliwości fizyczne, które są przyczyną częstych wizyt u lekarza, nieobecności w pracy i zwolnień lekarskich, jeśli wcześniej Poszkodowany mógł już powrócić do pracy po wypadku. Czasem ktoś taki sięga po alkohol, by uśmierzyć swój ból. Kontakty z rodziną i współpracownikami drastycznie się pogarszają. W takim przypadku psycholog powinien zrobić wszystko, by zmniejszyć skalę objawów. Musi być blisko, pozwolić na mówienie o tym, co się stało. Późniejsza terapia może przebiegać według różnych scenariuszy.
Przygotowując tekst, skorzystaliśmy z doświadczenia i wiedzy Joanny Olter-Głuszek, psychologa z Fundacji Integralia, należącej do grona Partnerów CPOP.
Stres pourazowy, depresja i żałoba to dla wielu osób naturalne konsekwencje udziału w wypadku samochodowym. Nie należy ich lekceważyć. Poszkodowanego warto natomiast otoczyć profesjonalna opieką.
Osobom dotkniętym depresją po wypadku wciąż towarzyszą smutek, przygnębienie, poczucie beznadziei i brak wiary w to, że w przyszłości czeka ich jeszcze coś dobrego. Ten obniżony nastrój to naturalny objaw. Często dochodzi do niego poczucie winy za to, co się stało. Poszkodowanym kłębią się w głowach myśli i pytania typu: „a gdybym wyjechał wtedy z domu wcześniej...” i „może nie doszłoby do wypadku, gdybym bardziej uważał...” Są wobec siebie bardzo krytyczni, tracą poczucie własnej wartości, a nawet nabierają przekonania, że zasłużyli sobie na swój los.
Równocześnie mają trudności z koncentracją uwagi, problemy z pamięcią i podejmowaniem decyzji. W efekcie zaczynają się izolować od otoczenia, nawet od najbliższych członków rodziny. Chcą, by zostawić ich w spokoju, a na próby nawiązania rozmowy mogą reagować złością lub agresją. Zaniechają aktywności, czasem trudno im rano wstać z łóżka. Mają kłopoty ze snem, potrafią godzinami leżeć i patrzeć w jeden punkt albo płakać. Często także znacząco tracą na wadze, bo nie mają apetytu lub po prostu zapominają o jedzeniu. Nachodzi ich poczucie bezsensu życia, bo wypadek uświadomił im, jak łatwo je stracić. A stąd już blisko jest do myśli samobójczych.
Na pomoc!
Jeśli depresja, która była reakcją na trudne wydarzenie w życiu, nie mija samoistnie, warto poszukać pomocy specjalisty. Może to być lekarz psychiatra, który dobierze odpowiedni rodzaj farmakoterapii, albo psychoterapeuta. Wielką pomocą jest też ciepła i troskliwa opieka najbliższych. Nie należy natomiast zostawiać takiej osoby samej, ponieważ istnieje ryzyko wyrządzenia sobie krzywdy.
Za jedną z najskuteczniejszych obecnie metod leczenia depresji uważa się terapię poznawczo-behawioralną. Jej twórca, Aaron T. Beck, zaobserwował, że osoby pogrążone w depresji przejawiają charakterystyczny styl myślenia, polegający na negatywnym myśleniu o sobie, o świecie i przyszłości. To tak zwana triada depresyjna. Terapia polega więc na zidentyfikowaniu specyficznych depresyjnych myśli i nazwaniu zniekształceń poznawczych.
Do najczęściej występujących pułapek myślowych występujących u ofiar wypadków pogrążonych w depresji należą: katastrofizowanie (wyolbrzymiania potencjalnych następstw różnych codziennych sytuacji), nadmierne uogólnianie (używanie określeń typu: zawsze, nigdy, wszyscy, nikt, nic), czytanie w myślach (zakładanie, że wiemy, co myślą i czują osoby wokół), stwierdzenia powinnościowe (typu muszę, powinienem), obwinianie (przypisywanie sobie nadmiernej odpowiedzialności za wypadek), rozumowanie emocjonalne (branie objawów fizjologicznych towarzyszących przeżywanym emocjom za dowód na to, że mój sposób interpretacji sytuacji jest właściwy). Kiedy zniekształcenia w myśleniu są już nazwane, terapeuta uczy osobę poszkodowaną, jak je korygować, czyli formułować myśli alternatywne, racjonalne i obiektywne. Poszkodowany może samodzielnie stosować te techniki również po zakończeniu terapii, co zapobiega nawrotom depresji.
Wymyślić siebie na nowo
Każdy przechodzi kryzys inaczej. Reakcje na nagłą niepełnosprawność, spowodowaną wypadkiem, zależą od wyznawanych wartości, doświadczeń z medycyną, a także wieku i etapu życia. Dla jednych niepełnosprawność to życiowa klęska. Dla innych – kolejne doświadczenie życiowe, coś, z czego można się podnieść. Poczucie utraty wiąże się także z innymi stratami, które niesie ze sobą niepełnosprawność. Mogą one dotyczyć planów, marzeń, ale i dostępności do różnego rodzaju sportów czy form życia towarzyskiego. Utrata sprawności zmienia też nasze role społeczne. Człowiek aktywny i samodzielny musi po wypadku pogodzić się z tym, że wymaga opieki i troski ze strony domowników. Jak również z tym, że nie wszystko może kontrolować w takim stopniu, jak to było wcześniej.
Konieczne jest więc przedefiniowanie samego siebie, często bardzo głębokie. Trzeba znowu odpowiedzieć sobie na pytania, jakie zwykle pojawiają się w młodości: kim jestem? jakie są moje cechy i relacje z innymi? czego dotyczą moje obowiązki, marzenia, wyznawane wartości i plany? Ponowne określenie się w tych obszarach zależy od nas samych, a nie od zewnętrznych okoliczności, nawet jeśli te są bardzo trudne. Od tego, jak zdefiniujemy na nowo samych siebie, zależy, jak potoczy się dalej nasze życie. Zamiast więc upierać się przy nierealnych aspiracjach, warto przemyśleć cele życiowe i wyznaczyć nowe, bardziej dostępne w danym momencie. Zmiana sytuacji życiowej powoduje często, że odkrywamy w sobie także nowe cechy, takie jak upór, determinacja czy zdolność radzenia sobie w życiowych trudach.
Wyzwanie dla najbliższych
Jak pomóc osobie poszkodowanej, nie lekceważąc jednocześnie własnych emocji? Jak reagować na uczucia towarzyszące poszkodowanemu w wypadku mężowi, córce, bratu? Jak rozmawiać i jak traktować, by dać wsparcie i stać się opoką dla bliskiego w tak trudnym dla niego okresie adaptacji do nowych warunków życia? Czy cierpliwie znosić napady złości, czy postawić twarde granice zachowań? Czy można ujawniać własne trudne emocje? Dziesiątki pytań i dziesiątki wątpliwości towarzyszą osobom starającym się pomóc komuś bliskiemu, kto przeżył ciężki wypadek.
Paul Ekman, jeden z najwybitniejszych ekspertów specjalizujących się w dziedzinie emocji i motywacji, wyróżnia sześć emocji podstawowych, uniwersalnych w zakresie wzorów ekspresji dla ludzi na całym świecie. Są nimi strach, złość, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie. Poszkodowany po wypadku doznaje ich wszystkich w ogromnym natężeniu, co jest zupełnie naturalne. Należy więc zachęcać do wyrażania emocji i nazywania własnych przeżyć. Możemy dodać otuchy, mówiąc wprost, że właściwie każda emocja i każda reakcja na nienormalną sytuację, jaką jest wypadek, jest akceptowalna i naturalna (oczywiście uwzględniając normy prawne, społeczne i moralne).
Podobnie rzecz się ma z emocjami osób towarzyszących. Można mówić o nich, nazywać je, wyrażać na bieżąco. Ważne jest, by informować osobę poszkodowaną, w jaki sposób jej zachowania wpływają na nas i nasze przeżycia („Boję się o ciebie, nie wiem co mam myśleć. Od tygodnia prawie się do mnie nie odzywasz, a ja chcę wiedzieć co czujesz.”) Takie komunikaty – skupiające się na emocjach mówcy w związku z zachowaniami słuchacza – są bezpieczne, bo nie są odbierane jako atakujące. Poza tym trudno je podważyć – nie można negować czyichś uczuć.
Kolejność emocji
Adaptacja do normalnego funkcjonowania po wydarzeniu traumatycznym składa się z kilku etapów. Pierwsza reakcja na informację to zazwyczaj szok, zdziwienie, niedowierzanie. Po kilku dniach faza ta przechodzi w oczekiwanie poprawy, czyli poszukiwanie informacji na temat swojego stanu i dostępnych metod leczenia. Przychodzi jednak moment, w którym następuje konfrontacja z rzeczywistością, zrozumienie, że powstałe obrażenia są nieodwracalne i w konsekwencji pojawia się rozpacz. W dalszej kolejności człowiek, który otrzyma odpowiednie wsparcie i specjalistyczną opiekę stopniowo zaczyna akceptować swój stan i szukać sposobów na jak najlepsze funkcjonowanie przy uwzględnieniu ograniczeń. Powoli następuje przystosowanie do nowych warunków życia.
Może się jednak zdarzyć, że Poszkodowany utknie w fazie rozpaczy. W takim przypadku nie chce przyjąć do wiadomości swojej niepełnosprawności, neguje istnienie barier i ograniczeń, przeżywa przy tym wiele trudnych emocji. Warto wtedy poszukać specjalistycznej pomocy. Uświadomienie sobie, zaakceptowanie i przystosowanie do niepełnosprawności jest bowiem procesem żmudnym, czasochłonnym i bardzo trudnym. Eksperci CPOP i psychoterapeuci współpracujący z CPOP przeprowadzają przez niego Poszkodowanych krok po kroku.
Przygotowując tekst, skorzystaliśmy z doświadczenia i wiedzy Anny Giesko z Gabinetu Psychoterapii Poznawczo-Behawioralnej w Białymstoku, terapeuty współpracującego z CPOP.
Dotrzemy do Ciebie i poprowadzimy przez kompleksową rehabilitację. Zajmiemy się wszystkim, krok po kroku.